Wdzydze Kiszewskie – Kaszubski Park Etnograficzny
Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich powstało w 1906 roku jako pierwsze na ziemiach polskich muzeum na wolnym powietrzu. Urządzone zostało w XVIII-wiecznej podcieniowej chałupie wykupionej od miejscowego gospodarza Michała Hinza za sprawą osiadłych w tej wsi, w latach 90-tych XIX stulecia, Teodory i Izydora Gulgowskich.
Ich wszechstronne zainteresowania i wieloletnia, wytrwała praca zaowocowała odkryciem zapomnianych źródeł kaszubskiej sztuki ludowej i twórczości rzemieślniczej, przywracając jej dawną świetność i zapewniając szeroką popularność. Poprzez zastosowanie warsztatowych metod pracy odrodziło się plecionkarstwo z korzenia sosny i uprawiany jest do dzisiaj haft oparty na motywach ludowych. Na niedługo ożyło meblarstwo inspirowane miejscowymi wzorami.
Izydor Gulgowski, organizator, kolekcjoner, regionalista i społecznik, zapisał się również jako autor wielu literackich utworów i naukowych prac poświęconych etnografii Kaszub.
Po Jego śmierci w 1925 r. Teodora Gulgowska kontynuowała dzieło, pomimo pożaru, który w 1932 r. strawił zabytkową chałupę wraz z unikalną kolekcją czepców, malarstwa na szkle, mebli i sprzętów gospodarskich. Jej odbudowa, wraz z ponownym urządzeniem trwała cztery lata.
W 1948 r. Teodora Gulgowska przekazała Muzeum wraz ze zbiorami na Skarb Państwa. W 1951 r. spoczęła obok męża na wzgórzu, na terenie Muzeum.
W 1954 r. staraniem Muzeum Pomorskiego w Gdańsku nieopodal chałupy gburskiej postawiono chałupę rybacką przeniesioną z Wdzydz Tucholskich. Najstarsi bywalcy pamiętają ówczesny skansen jako tzw. „Chaty Kaszubskie” będące pod bezpośrednią opieką miejscowego „kustosza” Wiktora Grulkowskiego.
Obecny stan zagospodarowania Muzeum kształtował się etapowo. Na przełomie 1969/70 r. powstaje z inicjatywy kościerskiego społeczeństwa projekt jego rozbudowy na 12,5 ha. 10 lat później obszar Muzeum powiększono do 22 ha i podzielono na sektory charakteryzujące budownictwo Kaszub (bez pasa nadmorskiego) i Kociewia.
Plenerowa część Parku Etnograficznego obejmuje ponad 40 obiektów architektury ludowej z planowanych docelowo 80-ciu. Są to zagrody chłopskie i szlacheckie, chałupy i dworki, szkoła, kościół oraz wiatraki, kuźnia i tartak. Obiekty wyposażone są w tradycyjne sprzęty i urządzenia używane przez mieszkańców wsi. Równolegle, obok prac konserwatorskich trwa zagospodarowywanie 22 ha terenu Parku poprzez m.in. wytyczanie dróg i kształtowanie zieleni. Muzeum w przyszłości powinno przedstawiać zwiedzającym zróżnicowany obraz życia mieszkańców kaszubskiej i kociewskiej wsi od XVII do połowy XX w.
